Het politieke voorstel van de Ontmoetingsplekken

1. Van beweging naar netwerk

Het Brusselse verenigingsleven biedt al decennialang onthaalplaatsen en burgerinitiatieven aan, die in de geestelijke gezondheidszorg vandaag doorgaans “laagdrempelig” genoemd worden. Deze plaatsen zijn erfgenamen van de grote bewegingen van de antipsychiatrie, de institutionele therapie, het volksonderwijs, de sociale cohesie, het levenslang leren en de raakvlakken daarvan met cultuur in brede zin, diverse sociaal-gezondheidsnetwerken, enz.

Uit deze genealogie zijn in het verleden onder meer ontstaan:

therapeutische clubs,
talrijke gemeenschapsprojecten rond geestelijke gezondheid,
therapeutische gemeenschappen, diverse tehuizen en wijkhuizen,
AMO’s, huizen voor sociale cohesie, enz.

Hun openheid voor de veelvoudige facetten van het burgerleven maakt hen waardevolle actoren in het weef- en herweefproces tussen burgers in psychisch lijden en het dagelijkse leven van ieder van ons. Zij werken aan de destigmatisering van de notie geestelijke gezondheid en aan de remobilisering van de levenskrachten van elke burger.

Dit multilaterale werkveld maakt de afbakening – en dus de ondersteuning door subsidiërende overheden – niet altijd gemakkelijk, aangezien deze werken via ministeries, doelgroepen en specifieke opdrachten.

Na de gezondheidscrisis zijn sommige zogenaamde “Ontmoetingsplekken” ontstaan uit interinstitutionele en burgerinitiatieven, ook als antwoord op de projectoproep van het Relance- en Herontwikkelingsplan post-covid (PRR). Deze oproep heeft de benaming “Ontmoetingsplekken” geconsolideerd, zoals voorgesteld in de studie Parcours.Bruxelles (Walker, Nicaise, Thunus – februari 2019).

Onder deze benaming heeft het onderling verbonden werk van deze verenigingen zich willen officialiseren tot een netwerk van Ontmoetingsplekken, geregistreerd voor meer zichtbaarheid en als instrument voor alle burgers (gids van de Ontmoetingsplekken).

Tijdens de afgelopen legislatuur hebben deze plekken hun waarde bewezen:

het publiek groeit voortdurend,
de rijkdom aan initiatieven breidt zich uit,
het model heeft bijgedragen aan een nieuw Europees onderzoek naar deïnstitutionalisering (2024), waarin de Ontmoetingsplekken als voorbeeld naar voren komen.

Dit netwerk toont hoe cruciaal de samenwerking is tussen de krachten van de geestelijke gezondheidszorg, de culturele, sociale en gemeentelijke actoren en de burgers zelf.

Het is nu tijd voor balans en blik op de toekomst.

2. Ontmoetingsplekken: focus (niet-limitatief) op hun uitdagingen en resultaten

De Ontmoetingsplekken bieden een inclusief burgerinitiatief aan voor mensen in psychisch lijden, gedragen in een open sociaal veld.

De algemene geest van de Ontmoetingsplekken

Gezondheid

laagdrempelig onthaal van mensen in psychisch lijden en van willekeurige burgers,
soepel handelen tegenover situaties die buiten de sociale normen vallen (gebruik, crisissen, …),
de diversiteit van praktijken en gedragingen ondersteunen,
toegang tot zorg bevorderen voor mensen in zwaar psychisch lijden,
scharnierplekken aanbieden om tot rust te komen,
een publiek in zwerfsituatie opvangen binnen de huidige sociaal-gezondheidscontext,
fungeren als wachtkamer voor verzadigde dagziekenhuizen,
publiek in posthospitalisatie opvangen,
alternatieven bieden voor strikte veiligheidsaanpakken,
werken aan het weven van vertrouwen tussen sociale actoren en onthaalplaatsen.

Burgerschap

zich richten tot de burger en niet tot de zieke,
de mogelijkheid bieden om zich neer te leggen in een groep die zich organiseert als open gemeenschap,
het globale burgerweefsel bevorderen,
de strijd aangaan tegen anonimisering.

Cultuur, levenslang leren, sociale cohesie

de hand reiken naar ieders creativiteit,
de ervaringsdeskundigheid van iedereen waarderen,
kennisdeling en -verwerving stimuleren,
de massificatie van de mens en hiërarchische effecten bestrijden,
sociale, subjectieve en ecologische vraagstukken samenbrengen,
een sociale economie ondersteunen via partnerschappen in de non-profit.

Een woordenboek van de Ontmoetingsplekken vult deze beschrijving aan.

Vele gevolgen

ontsnappen aan institutionele vervreemding,
mensen in psychisch lijden verbinden met een divers netwerk,
spontane interacties ontwikkelen tussen burgers,
ruimte bieden voor uniek spreken,
een veelvoudig, gemengd sociaal netwerk herweven,
sociale integratie bevorderen en ghetto-effecten verminderen,
de politieke dimensie van engagement ondersteunen,
iedere burger integreren in een collectief project.

Verschillende werkvormen

gratis toegang en spontane circulatie ondersteunen,
geen administratieve of medische toelatingsvoorwaarden,
de ervaring verrijken via meervoudige interacties,
ruimte laten voor leegte, verveling, ontspanning,
ruimte laten voor het onvoorziene en het onbeslisbare,
mede-beheer en publieke spreekruimte ondersteunen,
voortdurend micropolitieke initiatieven herlanceren.

Meervoudige resultaten

vermindering van isolement,
re-integratie van sommige jongeren in werk,
destigmatisering van geestelijke gezondheid,
betrokkenheid van bepaalde families,
vermindering van hospitalisaties,
nieuwe perspectieven na hospitalisatie,
ontdekking en deling van kennis,
vergroting van handelings- en ondernemingsvermogen,
betere toegang tot cultuur en zorg.

3. Probleemstelling van de Ontmoetingsplekken

Het netwerk bestaat uit verenigingen met zeer diverse achtergronden en subsidiëringsvormen (COCOF, GGC, IRISCARE, FWB, gemeentelijke steun, enz.).

Deze diversiteit weerspiegelt:

sociale cohesie,
levenslang leren,
gemeenschapsgezondheid,
cultuur als levenswijze,
participatief burgerschap.

De erkenning van dit netwerk varieert naargelang de geschiedenis, de locatie, het publiek en de behoeften.
Werkend aan een collectief en deïnstitutionaliserend model, moet de definitie van de Ontmoetingsplekken open blijven en hun subsidiëringsvormen niet-exclusief.

4. Politieke voorstellen

1. Verankering via ordonnantie geestelijke gezondheidszorg in de GGC

Het ambulant decreet van 2024 (COCOF) heeft sommige Ontmoetingsplekken duurzame werking gegeven.
Andere kozen ervoor hun interinstitutionele structuur te behouden.
Jaarlijkse subsidies leiden tot precarisering en verhinderen langetermijnprojecten.
Wij vragen voortzetting van de reflectie en afronding van een ordonnantie in de GGC.

2. Diversiteit van initiatieven ondersteund via interministeriële conferenties

Geestelijke gezondheid moet worden gedestigmatiseerd, ontkokerd en ontsloten.
De diversiteit aan werkvormen mag niet worden geharmoniseerd.
De steun zou moeten komen uit verschillende bilaterale interministeriële akkoorden (gezondheid-cultuur, gezondheid-sociale cohesie, gezondheid-sport, gezondheid-levenslang leren, …).

Vandaag:

sommige plekken hebben sinds het PRR hun jaarlijkse erkenning verloren,
andere willen ze verkrijgen,
sommige hebben een ontoereikend budget.

WIJ VRAGEN DAAROM:

een versterking van de steun aan de Ontmoetingsplekken en hun verankering,
uitbreiding van de teams van werkers (inclusief administratieve functies),
bevordering van cogestuurde dimensies tussen verenigingen (gezamenlijke budgetten, verblijven, groepsuitstappen, …),
vermelding van de Ontmoetingsplekken in de algemene beleidsverklaring van de volgende legislatuur,
voorzien van interministeriële akkoorden om de diversiteit en rijkdom van de Ontmoetingsplekken te waarborgen.

Een coconstructie tussen terrein en politiek

Wij vragen:

een gezamenlijke reflectie tussen veldactoren en politiek,
een hoorzitting bij de formateurs van de toekomstige regering.

Voorstel opgesteld in naam van de Ontmoetingsplekken, gesteund door de Brusselse Liga voor Geestelijke Gezondheid en het Brussels Platform voor Geestelijke Gezondheid.